ZMIANA USTAWY O OCHRONIE ZABYTKÓW I OPIECE NAD ZABYTKAMI PODPISANA
W dniu 2 sierpnia 2017 r. prezydent podpisał nowelizację ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Niektóre zmiany mają wejść w życie już po upływie 14 dni od ogłoszenia, tj. w dniu 9.09.2017 r. Na pozostałe poczekamy do 1 stycznia 2018 r. Nowelizacja, co prawda, nie zrewolucjonizuje przepisów w tej materii, ale na pewno zapewni lepszą ochronę zabytków. Zobaczmy, w jakim zakresie, czekają nas zmiany.
WPIS ZABYTKU NIERUCHOMEGO DO REJESTRU ZABYTKÓW
Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami do rejestru zabytków wpisuje się zabytek na podstawie decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu albo na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, na której zabytek się znajduje. Ustawodawca uznał, że należy informować obywateli o wszczęciu postępowania w sprawie wpisania zabytku do rejestru. Nowe przepisy będą więc nakazywały informowanie obywateli, m.in. na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej starostwa powiatowego, na obszarze którego zabytek się znajduje, o wszczęciu takiego postępowania.
Bardzo istotną zmianą jest wprowadzenie zakazu prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, a także podejmowanie innych działań, które mogłyby doprowadzić do zniszczenia zabytku. Zakaz ten dotyczyć będzie również robót budowlanych, co do których zostało już wydane pozwolenie na budowę oraz innych działań określonych w decyzjach pozwalających na ich prowadzenie. Zakaz podejmowania tych czynności będzie dotyczył całego okresu, w którym będzie toczyło się postępowanie administracyjne dotyczące wpisu, aż do momentu kiedy decyzja stanie się ostateczna. Celem wprowadzenia tej zmiany jest udzielenie tymczasowej ochrony zabytkom nieruchomym. Zmiana ta, choć pozytywna, będzie rodziła pewną nieufność obywateli co do wydawanych decyzji. Bowiem nie trudno sobie wyobrazić sytuację, w której inwestor uzyska wszelkie pozwolenia na prowadzenie robót budowlanych, a w trakcie ich prowadzenia konserwator zabytków rozpocznie procedurę wpisywania działki do rejestru zabytków. Może się zdarzyć, że finalnie działka nie zostanie wpisana do rejestru, jednak już samo wszczęcie postępowania zablokuje inwestycje na długie miesiące. Usunięty został przepis, dzięki któremu inwestor mógł wznowić roboty budowlane, gdy zabytek nie został wpisany do rejestru po 2 miesiącach.
Analogiczne rozwiązanie wprowadzono w stosunku do zabytku ruchomego, co do którego wszczęto postępowanie w sprawie wpisu na Listę Skarbów Dziedzictwa.
DECYZJA WSTRZYMUJĄCA PRACE PRZY ZABYTKU NIEREJESTROWYM
Jak już wspomniałam, ustawodawca zdecydował się na usunięcie par. 4 w art. 46, który mówił, że wstrzymane prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku mogą być podjęte, jeżeli w terminie 2 miesięcy od dnia doręczenia decyzji o wstrzymaniu prac wojewódzki konserwator zabytków nie wpisze tego zabytku do rejestru (odpowiednio minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego nie wpisze zabytku na Listę Skarbów Dziedzictwa). Wprowadzając przepisy dotyczące zakazów prowadzenia, przez cały okres toczącego się postępowania administracyjnego, jakichkolwiek prac przy zabytku, co do którego rozpoczęto procedurę wpisania do rejestru zabytków, ustawodawca uznał, że powyższy przepis jest zbędny, a więc należało go usunąć.
NOWE KOMPETENCJE GENERALNEGO KONSERWATORA ZABYTKÓW
Generalnym Konserwatorem Zabytków jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, który ponosi odpowiedzialność za stan spraw w dziedzinie ochrony zabytków. Z tego też powodu, zdecydowano rozszerzyć kompetencje Generalnego Konserwatora Zabytków (GKZ), tak aby miał rzeczywiste środki oddziaływania na decyzje wydawane przez wojewódzkich konserwatorów zabytków (WKZ). Po zmianach GKZ będzie mógł z urzędu uchylić lub zmienić pozwolenia, o których mowa w art. 36 ust. 1 wydawane przez WKZ. Jednakże, należy od razu uspokoić wszystkich krytyków, bowiem to uprawnienie będzie dotyczyło jedynie sytuacji, gdy działanie określone w pozwoleniu spowodowałoby uszczerbek, uszkodzenie lub zniszczenie zabytku lub też niewłaściwe korzystanie z zabytku. Kolejnym wprowadzonym ograniczeniem jest termin. Postępowanie to, nie będzie mogło być wszczęte po upływie 2 lat od dnia, w którym pozwolenie stało się ostateczne. W przypadku gdy GKZ uzna, że zachodzi prawdopodobieństwo uchylenia lub zmiany pozwolenia będzie miał możliwość wstrzymania wykonania pozwolenia. Wstrzymanie to wygaśnie po upływie 3 miesięcy, jeżeli w tym terminie GKZ nie wyda odpowiedniej decyzji.
GKZ zyska również uprawnienie do koordynowania działalności wojewódzkich konserwatorów zabytków oraz możliwość kontrolowania ich działalności.
Po zmianach, wojewódzkiego konserwatora zabytków będzie powoływał wojewoda na wniosek Generalnego Konserwatora Zabytków wskazujący kandydata na to stanowisko. WKZ będzie odwoływał wojewoda na wniosek GKZ albo za jego zgodą. Powyższe, ma na celu zwiększenie kompetencji GKZ w zakresie kształtowania obsady personalnej terenowych organów ochrony zabytków.
NARODOWY FUNDUSZ OCHRONY ZABYTKÓW
Od 1 stycznia 2018 r. powstać ma Narodowy Fundusz Zabytków, którego dysponentem będzie Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Ma to być fundusz celowy, a jego środki będą przeznaczane na dofinansowanie nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich lub restauratorskich przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa, a przy zabytku wpisanym do rejestru również na dofinansowanie robót budowlanych. Przychodem Funduszu mają być kary pieniężne, o których mowa w art. 107a-107e ustawy. Na chwilę obecną trudno jest oszacować jak duże będą to przychody, ale już teraz można stwierdzić, że katalog wpływów powinien zostać rozszerzony, chociażby o spadki, darowizny czy zapisy.
ADMINISTRACYJNE KARY PIENIĘŻNE
Ogólna tendencja do wprowadzania administracyjnych kar pieniężnych i zasad ich wymierzania spowodowała, że ustawodawca również tutaj wprowadził katalog kar. Kary pieniężne będą nakładane na właścicieli lub posiadaczy zabytków m.in. w przypadku:
- nie powiadomienia odpowiednich organów o uszkodzenie, zniszczeniu, zaginięciu, kradzieży zabytku,
- nie powiadomienia o zagrożeniu dla zabytku,
- nie powiadomienia o zmianie miejsca przechowywania zabytku ruchomego,
- nie powiadomienia o zmianach dotyczących stanu prawnego zabytku,
- utrudniania lub uniemożliwiania dostępu do zabytku organowi ochrony zabytków,
- podjęcia jakichkolwiek działań przy zabytku wymagających pozwolenia konserwatora bez tego pozwolenia.
Wysokość kar pieniężnych jest różna i waha się w granicach od 500 zł, do nawet 500 000 zł. Przy wymierzaniu kar administracyjnych zastosowanie będą miały zasady określone w kodeksie postępowania administracyjnego, które weszły w życie w czerwcu tego roku (o zmianach w kpa pisałam tutaj).
Przepisy w zakresie kar administracyjnych wejdą w życie dopiero 1 stycznia 2018 r.
INNE ZMIANY
Pozostałe zmiany wprowadzone nowelizacją miały na celu doprecyzowanie istniejących zapisów lub skorygowanie wadliwych odesłań. Za zmianę istotną należy uznać, doprecyzowanie art. 36 ust. 1 pkt 11 ustawy, w którym dodano, że pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków wymaga usunięcie drzew i krzewów z terenu nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków. Wyjątkiem będzie jedynie prowadzenie akcji ratowniczej przez właściwe służby powołane do niesienia pomocy osobom w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia.
PODSUMOWANIE
Wprowadzane zmiany ustawy o ochronie nad zabytkami należy ocenić pozytywnie, o ile pewne przepisy nie będą nadużywane. Niewątpliwie w Polsce brakuje regulacji, które w sposób kompleksowy porządkowałyby zagadnienia związane z zabytkami. Obecnie, inwestorzy raczej unikają inwestycji na działkach zabytkowych, nie wykorzystując potencjału jaki za sobą niosą. Na terenie kraju znajduje się wiele okazałych pałaców i zamków, które z uwagi na brak inwestorów i środków finansowych niszczeją. Przepisy dotyczące ochrony zabytków są rygorystyczne z uwagi na dobro, które mają chronić. Nowelizacja ma zatem na celu zapewnienie lepszej ochrony naszego dziedzictwa narodowego.
Agnieszka Gawłowska
radca prawny